Autyzm
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) to grupa zaburzeń neurorozwojowych, które wpływają na sposób, w jaki osoba/dziecko postrzega świat, nawiązuje relacje i komunikuje się z innymi. Spektrum autyzmu obejmuje różne poziomy nasilenia objawów dlatego tak istotne jest indywidualne podejście do każdego ucznia.
Klasyfikacja ICD-10
W klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, 10. edycja), zaburzenia ze spektrum autyzmu są ogólnie ujęte pod terminem "zaburzenia autystyczne", które obejmują:
1. Jakościowe nieprawidłowości w interakcjach społecznych, objawiające się między innymi:
• Brakiem zdolności do tworzenia odpowiednich relacji z rówieśnikami,
• Ograniczonymi reakcjami na interakcje społeczne, np. unikanie kontaktu wzrokowego.
2. Jakościowe zaburzenia w komunikacji, które mogą obejmować:
• Opóźnienie w rozwoju mowy lub jej brak bez prób kompensacji (np. gestami),
• Trudności w inicjowaniu i podtrzymywaniu rozmowy.
3. Ograniczone, powtarzalne i stereotypowe wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności, np.:
• Nasilone przywiązanie do rutyny,
• Powtarzalne ruchy, takie jak machanie rękami lub bujanie.
4. Objawy muszą być obecne przed 3. rokiem życia.
Klasyfikacja ICD-11
W najnowszej klasyfikacji ICD-11 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, 11. edycja), termin „zaburzenia ze spektrum autyzmu” stał się bardziej spójny i obejmuje wszystkie formy autyzmu w ramach jednej kategorii. To klasyfikacja nie obowiązuje jeszcze w Polsce, ale w Europie już tak.
W ICD-11 usunięto rozróżnienie między zespołem Aspergera a klasycznym autyzmem. Wszystkie zaburzenia związane z autyzmem, niezależnie od nasilenia objawów, są teraz traktowane jako część spektrum, co umożliwia bardziej elastyczne i spersonalizowane podejście do diagnozy i leczenia.
Zaburzenia autystyczne mogą manifestować się w różny sposób, ale najczęściej obejmują:
- trudności w nawiązywaniu relacji społecznych oraz wyrażaniu swoich potrzeb. Objawy te mogą obejmować: opóźniony rozwój mowy lub jej całkowity brak, trudności w utrzymaniu rozmowy, nieodpowiednie reakcje na próby nawiązania kontaktu ze strony innych, brak reakcji na imię i trudności z utrzymaniem kontaktu wzrokowego, kłopoty w odczytywaniu sygnałów niewerbalnych, takich jak gesty czy mimika. Czasami dzieci te posługują się echolalią, czyli powtarzają usłyszane słowa lub zwroty bez pełnego rozumienia ich znaczenia.
Drugą istotną cechą są zachowania powtarzalne oraz ograniczone zainteresowania. Osoby te mogą wykonywać rytmiczne ruchy, takie jak machanie rękami czy kołysanie się, preferować stałą rutynę i reagować lękiem na zmiany w codziennym życiu, a także wykazywać silne zainteresowanie określonymi tematami, np. rozkładami jazdy, liczbami czy dinozaurami.
Wielu dzieciom z ASD towarzyszy nadwrażliwość lub niedowrażliwość na bodźce sensoryczne, co może objawiać się nieadekwatnymi reakcjami na dźwięki, dotyk, światło, zapachy czy smaki. Na przykład, mogą unikać kontaktu fizycznego, zasłaniać uszy w odpowiedzi na hałas lub być bardzo wybiórcze w kwestii jedzenia.
Dodatkowo, dzieci z ASD mogą mieć trudności w planowaniu, organizowaniu działań oraz elastycznym myśleniu. Choć u niektórych obserwuje się wyjątkowe zdolności w wybranych dziedzinach, ogólne problemy w funkcjonowaniu poznawczym utrudniają codzienne życie. Osoby te mogą również mieć kłopoty z rozumieniem emocji innych, co prowadzi do niewłaściwych zachowań społecznych. Brak empatii, trudności w odczytywaniu intencji innych osób oraz ograniczona zdolność do współpracy to częste zjawiska.
Każde dziecko ze spektrum autyzmu jest wyjątkowe i rozwija się w swoim własnym tempie, co oznacza, że nie ma jednej uniwersalnej drogi do wsparcia. Każdy uczeń ma swoje specyficzne potrzeby, talenty oraz wyzwania, które wymagają indywidualnego podejścia. Oczywiście zapewnienie bezpiecznego, przewidywalnego środowiska, wyznaczanie granic i konsekwencji w działaniu, stosowanie kontraktów oraz oparcie się na elementach terapii behawioralnej są istotnymi elementami codziennej terapii uczniów ze spektrum autyzmu.
Należy również pamiętać, że współpraca z rodziną stanowi fundament w zapewnieniu dziecku wszechstronnej pomocy i jedności oddziaływań.
Wszystkie te elementy — terapia, edukacja i rodzina — powinny działać w ścisłej współpracy, aby zapewnić dziecku ze spektrum autyzmu kompleksowe wsparcie. Takie podejście umożliwia stworzenie najlepszego możliwego środowiska do jego rozwoju, pomagając dziecku osiągać sukcesy na miarę swoich możliwości, a także budować poczucie własnej wartości i niezależności.
(autorka tekstu: mgr Magdalena Kozaczka)
